پانصد و پنجاه سال پیش مردی کوشید که خود را فرمانروای جهان بسازد. هر اقدامی که کرد موفق شد، ما او را تیمور لنگ می خوانیم.
در آغاز وی چندان مهم نبود . فقط بر قطعه ای از اراضی و عده ای گله دار آن سرزمین مرد پرور پهلوان خیز یعنی آسیای مرکزی فرمانروایی داشت. تیمور مثل اسکندر مقدونی پسر پادشاه نبود و مانند چنگیز ریاست قبیله را از پدر ارث نمی برد. اسکندر و چنگیز هر دو هنگامی که به جهانگیری برخاستند با خود همراهانی داشتند مردم مقدونیه با اسکندر و مغولها با چنگیز همراه بودند. ولی تیمورلنگ عده ای را دور خود جمع کرد.
تیمور سپاهیان نیمی از جهان آن روز را یکی پس از دیگری شکست داد. او شهرها را در هم کوبید و مطابق میل خود از سر نو آباد ساخت کاروان های بازرگانی دو قاره از وسط راه های او می گذشتند، تیمور ثروت چندین امپراتوری را گرد آورد و به میل خویش مصرف کرد. بر قله ی کوه های بلند در ظرف یک ماه کاخ ها و عشرت گاه ها بنا کرد. شاید بیش از هر بشر دیگری این مرد عجیب در مدت حیات خویش کوشید تا مجموعه و طرحهای غم انگیز را به چنگ خود درآورد و آن را به شکل نیکوتر و دل چسب تر از سر نو قالب بریزد.
او آن روز و امروز به نام تیمور لنگ مشهور بوده و هست. در تواریخ عمومی ما نام وی تیمور لنگ است. گرچه اروپایی های پانصد سال پیش او را تاتاری می خواندند. آنها به طور مبهم تیمور را فرمانروا و جهانگیر بی رحمی می شناختندکه تا پشت دروازه های اروپا رسیده بود و با چادرهای زربافت حرکت می کرد. از کله ی کشته ها منار می ساخت و شبها در موقع حرکت روی تپاه ها آتش افروزی می نمود تا راهنمای سپاهیان وی باشد.
اما آسیا این مرد را بهتر می شناخت خوشبختی ها و بدبختی های وی را یکایک می دانست دشمنان آسیایی وی شهرت داده بودند که او یک گرگ خاکستری رنگ بزرگ زمین خواری می باشد. اما دوستان و پیروانش می گفتند تیمور شیر ژیان و جهانگشای عالی مقام است.
تیمور عضو یک سلسله و خاندانی نبوده، اما خودش سلسلهای تأسیس کرده است، او مثل آتیلا که یکی از وحشیان بود شهر رم را به باد یغما نداد، ولی خودش در صحراهای بی آب و علف شهر رم تازه ای بنا نمود. گرچه برای خود تاج و تختی فراهم آورد اما قسمت عمده ی عمر را پشت زین اسب گذرانید. وقتی که او دست به کار ساختمان شد از نمونه ی معماری گذشتگان تقلید نکرد او طرح تازه ای مطابق نظر خویش ریخت یعنی از مشاهده ی صخره ها و قله ی کوه ها و گنبدهای دمشق ( پیش از آن که آن شهر را آتش بزند) کلیاتی در نظر گرفته و از روی آن نمونه ها بناهایی احداث کرد. همان طرح های عالی تیمور نقشه ای برای معماری روس ها و طراحی جهت ساختمان تاج محل گشت. اتفاقا عمارت تاج محل هم به دست یکی از نوادگان وی برپا شد.
تاریخ اروپا در ایام تیمور به خوبی معین است.
امروز در محلی که راه آهن ماوراء سیبریه اتصال می یابد. تخته سنگی برپا داشته اند که بر یک طرف آن کلمه آسیا و برطرف دیگر آن اروپا دیده می شود. در زمان تیمور این علامت می بایستی پنجاه درجه به طول غربی دورتر از محل فعلی قرار گیرد، به عبارت دیگر بایستی در اطراف ونیس باشد.
ما نمایشگاه اجتماعی آن روز اروپا را به خوبی می دانیم اما مردی را که برای فرمانروایی بر جهان، در آن موقع قیام کرد، به خوبی نمی شناسیم. اروپاییان آن روز جلال و عظمت تیمور را ماورای قوای زمینی می دانستند. همین که تیمور به آستانه ی ممالک آنان رسید پادشاهان اروپا نامه ها و سفراء نزد وی فرستاده او را تیمورلان بزرگ، خداوند تاتاری خواندند. هنری چهارم انگلیس که در ماورای مرز خود با سرداران پروس می جنگید، فاتح ناشناس را برای فتوحاتش تبریک گفت، شارل ششم پادشاه فرانسه او را چنین مدح کرد:
فاتح بزرگ و شاهزاده ی معظم تیمور و مردم هوشیار جنوا پرچم وی را بیرون قسطنطنیه برافراشتند و مانوئل امپراطور یونان از وی درخواست کمک کرد. لرددون هنری که با لطاف خداوند پادشاه قسطاله بود یکی از سرداران نامی خود روی دو گرنزالیس کلاویجو» را به نام سفیر خدمت تیمور روانه کرد. و کلاویجو، تا سمرقند دنبال فاتح بزرگ رفته و پس از بازگشت راجع به شخصیت تیمور چنین گزارش داد.
تیمور لنگ خداوندگار سمرقند پس از تسخیر تمام ممالک مغول و هند سرزمین آفتاب را نیز مسخر ساخت. سرزمین آفتاب مملکت عظیم و مهمی می باشد. تیمور سرزمین خوارزم را نیز مطیع و مسخر کرده است و امپراتور تبریز و شهر سلطان را تصرف نموده است؛ اراضی ابریشم و زمین های دروازه را فتح کرده است؛ ارمنستان صغیر و ارزروم و کردستان را تحت تصرف درآورده است؛ فرمانروای هند را در جنگ مغلوب ساخته و قسمتی از ممالک وی را فتح کرده است شهر دمشق را ویران نموده و شهرهای حلب و بابل و بغداد را زیر پا گذارده است. و پس از گشودن ممالک بسیار و مغلوب ساختن فرمانروایان بی شمار و احراز پیروزی های فروان سر وقت با یزید ترک رفته است (وی یکی از فرمانروایان نامی جهان می باشد) و او را در جنگ شکست داده به اسیری گرفته است.
برای این که بدانیم آن مرد چه در سر داشت باید شرح زندگی او را بخوانیم. برای درک آن موضوع باید تواریخ اروپا را کنار بگذاریم و تمدن جدید را با اختلافات و نظریات ناشی از آن نادیده انگاریم و باید تیمورلنگ را از نظر اشخاصی مطالعه کنیم که دوش به دوش وی سوار و پیاده می شدند. ما نیز مانند کلاویجو باید پرده ی هول و هراس تیمور را بدریم و از میان ستونها و مناره های جمجمه بگذریم و از قسطنطنیه و دریا عبور نماییم و به آسیا وارد شویم – باید از شاهراه سرزمین آفتاب گذشته به جاده ی سمرقند رو آوریم. در این موقع که ما عازم آن سفر شده ایم سال ۱۳۳۵ میلادی است. محل ما رودخانه ای می باشد…..
