تاریخ مختصر الدول

كتابی است حاوی تاریخ مجمل و مختصر از زندگی قوم بنی اسراییل - سلطنت كلدانی ها - حكومت پادشاهان رومی - پادشاهان عرب مسلمان و...

كتابی تاریخی از وقایع و تاریخ عمومی دنیا از اول آفرینش تا زمان حیات مولف در قرن هفتم هجری به زبان عربی. این كتاب شامل مطالب مهمی در تاریخ ایران باستان، اسماعیلیان، خوارزمشاهیان، تاریخ جهان اسلام و مغولان می باشد.

نویسنده آن "گریگوریوس" به زبان عربی یا "مارغریغوریوس" به زبان سریانی، از دانشمندان مسیحی یعقوبی مذهب و مورخ و طبیب قرن هفتم هـ ق است. مولف این كتاب را از كتاب دیگر خود كه «تاریخ ابن عبری» و زبان سریانی نوشته است تلخیص و به زبان عربی ترجمه كرده و در اواخر عمر، به درخواست دوستان مسلمانش در مراغه، یكی از شهرهای ایران، مطالبی در تاریخ اسلام و مغول، به آن اضافه كرده و نام آن را «تاریخ مختصر الدول» یا «مختصر تاریخ الدول» گذاشته است.

مختصرالدول، تاریخ دولت های دهگانه است كه شامل هشت دولت مربوط به قبل از اسلام كه تقریبا یك سوم كل كتاب است، دولت نهم تاریخ پادشاهان عرب مسلمان و در واقع تاریخ اسلام از ابتدای اسلام تا سقوط بغداد، دولت دهم دوران مغول.

فهرست

1- دولت اولیا درباره ویژگی ها و فرهنگ ملل باستان، آفرینش آدم و حوا و فرزندان آنها تا درگذشت حضرت موسی پیامبر.
2- دولت بنی اسرائیل، شامل تاریخ بنی اسرائیل تا روزگار شموئیل (سموئیل پیغمبر)ا.
3- دولت پادشاهان اسرائیل، سرگذشت آنها از زمان شموئیل تا لشكرگشی بخت النصر آشوری به اورشلیم، اسارت یهودیان.
4- دولت پادشاهان كلدانی، روزگار بخت النصر و فرزندان او.
5- دولت پادشاهان ایران، سرگذشت پادشاهان هخامنشی طبق رویدادهای تاریخ یهود.
6- دولت پادشاهان بت پرست یونانی ها دوره اسكندر و جانشینان او.
7- دولت پادشاهان فرنگ، مطالبی راجع به تاریخ سرزمین روم از روزگار «آوگوستوس» تا زمان «پوستی ینانوس» سوم.
8- دولت پادشاهان مسیحی یونانی، شامل مطالبی درباره تاریخ فرمانروایی روم شرقی (بیزانس). بخش عمده این كتاب، عنوان دولت ، شامل مطالبی درباره پادشاهان عرب مسلمان كه تاریخ جهان اسلام را در بردارد. زندگی حضرت پیغمبر اكرم، خلفای راشدین و امویان تا پایان دوره عباسیان. 
9- دولت مغولان: از هلاكوخان مغول، اباقا، تا ارغوان ایلخان حدود سال 684 ق چون مولف خود در این زمان شاهد وقایع بوده است اطلاعات كتاب بسیار با اهمیت است. آخرین رویداد تاریخی كتاب، قتل "شمس الدین جوینی" به دستور "ارغوان" در 5 شعبان همان سال است