کانی (از یک واژه فارسی به نام کان گرفته شده که در عربی معدن نام دارد)، ماده‌ای طبیعی و جامدی است که ترکیب شیمیایی نسبتاً ثابتی دارند و در ترکیب سنگ‌های پوسته زمین یافت می‌شود و دارای فرمول شیمیایی و ساختمان اتمی مشخص است و در صنایع مختلف مانند خمیردندان‌سازی، ساعت‌سازی و… کاربرد دارد.
به زبان ساده اگر بخواهیم کانی را از نگاه شیمی و زمین‌شناسی به‌طور همزمان نگاه کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که تعریف از کانی همانند تعریف همزمان از عنصر و مولکول است، با این تفاوت که کانی نه می‌تواند همیشه از یک عنصر تشکیل شده باشد و نه تعریف مولکول را به‌طور کامل بتواند داشته باشد؛ بلکه کانی کوچک‌ترین جز از یک ماده معدنی هست که به سبب ویژگی‌های منحصر بفردی (منظور ساختار اتمی و نوع ترکیب مولکولی یا شیمیایی) که دارد، باعث متفاوت بودن آن ماده معدنی از دیگر مواد معدنی خواهد شد.
به‌طور مثال، اگر خاک رس رادرنظر بگیریم کانیهای تشکیل دهنده آن (کائولینت، مونت موریلونیت، ایلیت) باعث شده‌است که رس دارای ویژگی منحصر به فردی باشد که از آن به عنوان رس تلقی شود؛ یعنی اگر از دیگر کانیها در اندازه رس استفاده کنیم (مانند خاک سنگی که به سبب تراش کاری و صیقل دادن سنگ در حد میکرون از دستگاه برش کاری ریخته می‌شود)، هرگز ویژگی کانی رس را آن کانی نخواهد داشت؛ زیرا کانی رس دارای آرایش اتمی و ترکیب شیمیای منحصر به خود است که از آن در علم زمین‌شناسی به عنوان کانی یاد می‌شود.
این کتاب به چگونگی شناخت سنگ‌های گرانبها و کانیها می‌پردازد. همچنین به شرح کانیها، کانه‌ها و موادمعدنی دیگر و همچنین بعضی اسفنج‌ها، صدف‌ها و سنگواره‌ها که قدما آنها را نیز در گروه سنگ‌ها طبقه‌بندی کرده‌اند، می پردازد. مطالب مندرج بیشتر در بیان علوم قدیم که در بین علماو اطبا و دانشمندان قرون گذشته میزیسته اند میگذرد و همچنین در نوع و شرح چگونگی استفاده از کانی ها به عنوان یک اکسیر در روزمره انسانها که توسط حکما تجویز می شده در قبل و بعد از اسلام در ایران و یا استفاده پادشاهان و سلاطین از جواهرات که داشتن آنها حکم به برتری آنان میداده میگذرد.
