0
0

تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی

هنر و معماری
تماس بگیرید
لطفا جهت اطلاع از موجود شدن محصول شماره همراه خود را وارد کنید
زمانی که محصول موجود شد
ثبت
درحال ذخیره سازی...
تعداد :
+

مشخصات محصول انتخابی شما

معرفی اجمالی محصول

تاریخ هنر معماری ایران در دوره اسلامی
تشکیل هنر اسلامی تقریباً با روی کار آمدن سلسله اموی در سال 41 هجری مصادف و این امر با انتقال مرکز خلافت از مدینه به دمشق بی‌ارتباط نبود. تغییر مرکز حکومت، مسلمانان را مستقیماً با هنر بیگانه یعنی هنر ایران و روم آشنا کرد و از همین زمان بود که هنر دوره بنی‌امیه، که التقاطی از هنر سرزمینهای همجوار بود راه تازه‌ای در پیش گرفت. با توجه به اینکه معماری اسلامی در طول هزار و چهارصد سال، علاوه بر تأثیرپذیری از عواملی مانند مذهب، سیاست، اقتصاد و وضعیت جغرافیایی، در هر دوره‌ای سبک و شیوه‌ای خاص داشته، برای شناسایی بهتر نویسنده آن را به سه دوره متمایز «معماری اسلامی از آغاز تا عصر سلجوقیان»؛ «معماری اسلامی از آغاز دوره سلجوقیان تا دوره تیموریان» و «معماری ایران از آغاز دوره صفویان تا عصر حاضر» تقسیم کرده است. هر فصل دارای تصاویر رنگی و سیاه و سفید و نقشه بناهاست.پیشگفتار مؤلف
مقدمه
فصل اول: ویژگیهای معماری ایران در دوره اسلامی
فصل دوم: معماری ایران از صدر اسلام تا عصر سلجوقیان
فصل سوم: معماری ایران از سلجوقیان تا پایان عصر تیموریان
فصل چهارم: معماری ایران از صفویان تا دوران معاصر
فصل پنجم: روند شکل‌گیری مجموعه بناهای مذهبی و غیرمذهبی
گزیده اصطلاحات متداول معماری
هنر های اسلامی تر کیبی از هنر های حکومت های مغلوب (ساسانی و بیزانس) با فر هنگ اسلامی بود.

ظهور اسلام در آغاز قرن 7 میلادی بود.

تشکل هنر اسلامی، مصادف با روی کار آمدن سلسلۀ اُموی بود.

قبه الصخره، مسجد جامع دمشق، قصر العمره، کاخ الهشتی از شاهکارهای معماری صدر اسلام محسوب می شوند.

با آغاز حکومت عباسیان در عراق از معماری ساسانی الهام گرفته شد.

ایجاد شهر دایره شکل بغداد و  مسجد سامره را می توان الهام گرفته از معماری شهر هاترا و معماری ساسانی دانست.فصل اول : ویژگیهای معماری ایران در دورۀ اسلامی
در این فصل موارد زیر بررسی می گردد :   
1- کاربرد بناها
2- عناصر تشکیل دهندۀ معماری
3- روشهای ساخت و تزئین
4- مصالح ساختمانی 
 
کاربرد بناها : مذهبی – غیر مذهبی
مذهبی :
1- مسجد : معبد اصلی شهر بوده فراهین مذهبی نیز به مردم کاربری داشته و اگر شهری مسجد جامع یا اولیه نداشت اصلاً شهر به حساب نمی آمد. 
2- مدارس : در قرن 5 هجری (حکومت سلجوقیان) سیستم آموزشی تحصیل در مساجد (به تشویق خواجه نظام الملک) به مدارس منتقل شد
3 - آرامگاه ها و زیارتگاه ها : این بناها به نامهای برج، بقعه، مزار و گنبد نیز خوانده               می شود.
4- حسینیه، تکیه، مصلّی : حسینیه و تکّیه معمولاًدرگذرگاههای اصلی قرار داشتند ولی مصلّی در خارج از شهر و فاقد تزئینات بودند.        
غیر مذهبی :
1- پل ها : قدیمی ترین آنها نظیر پل بردیده از دوره هخامنشی، بیستون کرمانشاه از دوره ساسانی، پل – بند امیر در فارس از دوره آل بویه و.. / پل علاوه بر کاربردی عبور از رودخانه برای ذخیره کردن آب نیز استفاده می شده است.
2 - کاخ ها : از کاخ های صدر اسلام می توان به کاخ العمره و الهشتی اشاره کرد. / تا ازدوره صفویان کاخ سازی وارد مرحلۀ جدیدی شد (کاخ بیستون)
3- کاروانسراها : 1- کاروانسرهای برون شهری ، 2- کاروانسراهای درون شهری
{در ایران از 4 فرسنگ (KM 26) یک کاروانسرا وجود داشته است }
4 - حمام ها : پس از مسجد و مدرسه از مهمترین فضاهای شهری است و اجزای اصلی آن عبارتند از :
1-3 ابینه ، 2- میاندر ،3 - گرمخانه : {که هر یک طوری از یکدیگر جدا و مجزّا                   می شوند تا دما و رطوبت هر فضا نسبت به فضای دیگر حفظ شود. / تزئینات داخلی حمام= آهکبری به صورت ساده و رنگی}
5- قلعه ها : 1- کوهستانی : طرح و هندسی خاصی نداشته و بر اساس شرایط محیطی و اقلیمی، سیاسی طراحی می شد.
2- دشتی : بر اساس هندسۀ مخصوص به خود طراحی و برای استفاده سربازان و ... بود.
{بزرگترین و مستحکمترین قلعه های ایران متعلق به فرقۀ اسماعیایان و رشته های البرز است (مانند قلعه الموت، لمبسر، گرد کوه و ...}
6- آب انبار : 1- عمومی ، 2– خصوصی {قدیمی ترین آب انبار منبع ذخیره آب در معبد چغازنبیل در خوزستان بوده است.}
7- بازار: محور اصلی اقتصادی شهر بوده است/ مسجد جامع شهر معمولاً نزدیکترین بازار بود/ کاروانسراهای درون شهر ی معمولاً پشت دُکانهای بازار قرارمی گرفتند.
 
 
عناصر تشکیل دهنده معماری:
1- میانسرا : یا حیاط یا صحن / در دوره اسلامی دو نقش مهم داشت. و درمساجد و...
نیاز مردم را به مرکز امن و در کاروانسراها نیاز مسافران را به بارگیری و استراحت و ... تأمین می کرد.2- با کانون قرار دادن فضای داخلی ، بنا را از سرو صدا جدا می کرد.
2 - ایوان : از زمان اشکانیان استفاده می شود و از یک طاق آهنگ ساده تشکیل شده که برای جریان هوا و جلوگیری از تابش خورشید استفاده می شود.
3- رواق : فضاهای سرپوشیده ستوندار در طرفین میانسرا که در ورودی را به شبستان یا گنبدخانه متصل می کند.
4- گنبد : که از عناصر اصلی بوده و دارای انواع دو پوسته، جناغی، رُک و ... است.
5- شبستان ستوندار : فضای سرپوشیده در طرفین گنبد است که می توان این فضا را با دهانه و تیغه هایی کوچکتر و بزرگتر کرد.
6- چهار صفّه : یک فضای مستطیل یا مربع شکل که با طاق و اتاق متصل به هم (شاه نشین) احاطه شده است و قرن 8 هجری تاریخ تکامل چهار صفه می باشد.
7- حجره : منظور همان اتاق است.
8- مناره : یا منار به معنی جای نور / از سه قسمت پایه، ساقه یا بدنه، کلاهک یا تاج تشکیل شده است. . / قدیمی ترین منارۀ در مساجد صدر اسلام (مسجد جامع دمشق و مسجد قدیمی ترین منار در ایران علوم نیست ولی برخی منــــار مسجد جامع سمنان و
 دامغان از قدیمی ترین منارها می دانند.
9- بادگیر
10- پلّه : اغلب مصالح آن آجر است / در بعضی موارد پلّه فقط کاربری ارتباطی ندارد  بلکه برای سبک کردن حجم ساختمان به کار می رود (مانند تابیاد در خراسان) مدرسه غیاثیه خرگرد دارای 8 دستگاه پلّه و مسجد کبود تبریز دارای 7 دستگاه پلّّه بوده است.
11- سردابه : زیر طبقه همکف است / سردابه در آرامگاههای ناحیه شمال و آذربایجان متداول تر بوده است / ازقرن 8 نصب سمبلیک ضریح چوبی در روی مزارها متداول گردید.
روشهای ساخت و تزئین :
اطلاعات در این زمینه بسیار محدود است. تنها دو نمونه نقاشی منسوب به بهزاد در ظفرنامه و خمسه نظامی در رابطه با نحوه ساخت مساجد جامع تیمور و کاخ خُورُنق موجودات که در آنها علاوه بر نحوه ساخت، ابزار آلات مورد استفاده نیز به تصویر کشیده شده است.
مصالح ساختمانی :
1- آجر : مهمترین مصالح ساختمانی در ایران قبل و بعد از اسلام آجر است. / ابعاد آجر مورد استفاده 3*20*20 ،  5 *20*20 ،  5 * 25* 25 / هم در بنا و هم در تزئینات به کارمی رود.
2- گچ : هم ارزان است و هم زود سفت می شود. / گچ کار هنرمند جصّاص
3- کاشی : از دورۀ سلجوقی آغاز ودورۀ تیموری و صفوی به اوج رسید.
4- خشت : از آنجایی که مقاومتش کم است، بناهای خشتی زیادی باقی نمانده است.
5- سنگ : بیشتر در آذربایجان کاربرد دارد.
6- چوب : بیشتر در گیلان و مازندارن کاربرد دارد.
7- شیشه : دارای کاربرد وسیعی در بناهای سنتی (چه به صورت ساده، چه به صورت ررنگی )
نکات گزیده از فصل اوّل : ویژگی های معماری ایران در دورۀ اسلامی
نقشه چهار ایوانی، در ساخت بسیاری از بناهای اسلامی الهام گرفته از کاخ آشور درزمان اشکانیان است.
سلجوقیان در آجرکاری، ایلخانیان در گچبری، تیموریان و صفویان در کاشی کاری به اوج رسیدند.
مناره ها برای استحکام بخشیدن و جلوگیری از رانش بنا ساخته می شدند.
از دورۀ سلجوقی به بعد منارها به صورت زوجی ظاهر شدند و قبل از آن تکی بودند.
فارابی معماری را علم الحیل معرفی می کند، حیل به معنی مهارت، فن و هنری است که در اشکال هندسی نشان داده می شود. 
فصل دوّم = معماری ایران از صدر اسلام تا عصر سلجوقی
بناهای مهم اسلام تا عصر سلجوقی و ویژگی معماری آنها :
1- مسجد جامع فهرج یزد : قرن اول هجری/ کهن ترین مسجد ایران/ مصالح ساختمانی= خشت/ تزئینات= گچبری/ منار در دوره های بعدی در قرن 4 هجری به بنا افزوده شده است.
2- تاریخانه (خدایخانه)دامغان: حدود300 هجری/ الهام از معماری ساسانی/ مصالح ساختمانی= آجر/ تزئینات = آجرکاری/ منار در عهد سلجوقی (بعداً) به آن افزوده شد.
3- آرامگاه امیر اسماعیل سامانی – بخارا : 300 هجری، یک مکعب به ابعاد 10*10 و یک گنبد مرکزی و 4 گنبد کوچک/ 4 ورودی/  آجرکاری ها الهام از معماری ساسانی/ ویژگی= سادگی و موزون بودن بنا.
4- مسجد جامع نایین یا مسجد علویان : دارای طاق های هلالی که بعدها به طاق های جناغی تبدیل شده/ اهمیت این مسجد بیشتر به خاطر وجود منبر و درب زیبای منبت کاری شده است.
5- مسجد جامع نیریز : حدود 363 هجری/ معماری= الهام از معماری ساسانی/ منار همزمان با ساخت مسجد بنا گردیده.
6- مسجد جامع و خدایخانه شیراز : حدود 281 هجری، صفاریان/ خدایخانه در قرن 8 به مسجد افزوده شده است/ تزئینات= کتیبۀ سنگی آراسته به آیات قرآن.
7- گنبد قابوس گرگان : حدود 397 هجری/ بنا برج آرامگاهی/ گنبد به شکل رُک و ارتفاع آن= 18 متر/ رنگ درون گنبد سبز مایل به آبی/ اوّلین مقرنس در این بنا شکل گرفته است.
8- پُل – بند امیر، شیراز : قرن 4 هجری، آل بویه/ روی رودخانۀ کُر/ 13 دهانه داشته/ برخی معتقدند روی شالودۀ پُلی از زمان ساسانیان شاخته شده اسیت.
9- رباط ماهی یا چاهه درسرخس : غزنویان/ کاروانسرایی برای گرامیداشت فرودسی/ چهار برج در گوشه و 3 برج نیم دایره/ مهمترین ویژگی= آغازگر تزئینات گچبری و آجرکاری در کاروانسراهای متأخر
نکات گزیده از فصل دوّم : معماری ایران از صدر اسلام تا عصر سلجوقی
دردو قرن اولیه صدر اسلام، معماری اسلامی ایران از معماری ساسانی الهام گرفته بود.
مسجد جامع شوش از اولین مساجد صدراسلام در ایران و مسجد جامع فهرج  اولین مسجد ایران است.
اوّلین کاربری مقرنس در گنبد قابوس گرگان بوده است.
نمودار سلسله ها و حکومتهای مربوط به این دورۀ زمانی به شکل زیر می باشد :صدر اسلام ‘ (ظهور اسلام، قرن 7 میلادی)
اُمویان در دمشق، عباسیان در بغداد ‘ (بناهای معروف : قبه الصخر و مسجد جامع دمشق/ مسجد سامره)
سلسله های متفرقه صفاریان، طاهریان، سامانیان و...
غزنویان ‘ (علاوه بر معماری از نظر ادبیات نیز این دوره از دوره های شاخص محسوب می شود/ معاصر فردوسی)
سلجوقیان ‘ (آغاز قرن 5 هجری، از نظر معماری اوج و از نظر ادبیات معاصر خاقانی، خیّام و...)
خوارزمشاهیان
اسماعیلیان ‘ (مرکز حکومتی – آشیان عقاب (قلعه الموت) )
حملۀ مغول
 
 
 
 
 
 
 
 
 
فصل سوّم : معماری ایران از سلجوقیان تا پایان عصر تیموریان
بناهای مهم ایران از دورۀ سلجوقیان تا پایان عصر تیموریان و ویژگی معماری آنها :
1- مسجد جامع اصفهان : قرن 5 هجری، سلجوقی/ تصویرگر پانزده قرن دوره اسلامی است/ شبستان  ساخت ‘ دورۀ دیلمیان ، دارای 4 صفه که ساخت آنها در دورۀ سلجوقی و تزئینات آنها در دورۀ ایلخانی و صفوی انجام شده.
2- مسجد جامع اردستان : درصدر اسلام تأسیس و در دورۀ سلجوقی تکمیل/ دارای سه صفه و یک گنبد در جهت جنوبی است.
3- مسجد جامع برسیان اصفهان : سلجوقی/ نام دیگر= پارسیان/ ارتفاع مناره= 35M / دارای تزئینات آجرکاری/ این مسجد با گنبد تاج الملک و مسجد قزوین مقایسه شده است.
4- مسجد جامع بروجرد : سلجوقی/ از نوع یک ایوانی/ دو ورودی از شرق و غرب
5- مسجد جامع اردبیل : دارای 3 دوره ساختمان سازی است: 1- قبل از اسلام، 2- ساخت و تکمیل در زمان سلجوقی و ویرانی توسط مغول، 3- مرّمت دوباره در زمان ایلخانیان/ مناره از زمان سلجوقیان مانده و 17 متر ارتفاع دارد/ طرح تزئینی آن با گنبد سلطانیه و گنبد علی در ابرقو قابل مقایسه است.
6- رباط یا کاروانسرای شرف:درجاده خراسان بوده و دارای 6 برج از نمای خارجی و(متعلق به دورۀ سلجوقی)
7- برجهای خرقان قزوین: این دو برج در فاصله30 متری از یکدیگرو فاصلۀ زمانی 26 سال از یکدیگر ساخته شده اند/ نقشه هشت ضلعی/ گنبد دو پوش/ دارای بیش از 25 نوع آجرکاری/ تزئینات= نقاشی، کاشی و...
8- مساجد جامع زوزن، خرمد، گناباد : خوارزمشاهی/ هر سه در خراسان/ سبک دو ایوانی/ اولین بناهای دارای تلفیق آجر و کاشی فیروزه ای.
9- مسجد اشترجان اصفهان : ایلخانی/ نقشۀ دو ایوانی.
10- مسجد جامع ورامین : ایلخانی/ نقشۀ چهار ایوانی/ مهمترین بخش = گنبد.
11- مدرسه امامی یا امامیه یا بابا قاسم اصفهان : ایلخانی/ نقشۀ چهار ایوانی/ تزئینات= کاشیکاری
12- گنبد سلطانیه زنجان : آرامگاه اولجایتو/ بنایی 8 ضلعی/ دارای ایوان و 8 مناره کوچک/ گنبد دو پوسته پیوسته/ ایلخانی.
13- مسجد جامع یزد : تیموریان/ قدیمی ترین نمونۀ معماری در معماری مذهبی یزد از آن تقلید شده است/ دارای مقصورۀ گنبددار، شبستان مستطیل شمکل، طاق های سراسری
14- مسجد کبود (فیروزه اسلام) تبریز : تیموریان (قره قویونلوها)/ بدون میانسرا/ مشابه مساجد اوّلیه عثمانی/ دارای مقصوره
15- مسجد جامع کاشان : (میدان سنگ) : بنای اولیه متعلق به دوران خوارزمشاهی، بازسازی قره قویونلوها/ تنها قسمت باقیمانده از زما ن خوارزمشاهیان محـــراب طلایی/
 تزئینات= گچبری، نقاشی، مقرنس کاری.
16- مدرسه غیاثیه خرگرد : تیموریان / در نامه خراسان./ معماران= قو.ام الدین شیرازی، غیاث الدین شیرازی/ جبهه اصلی= نمای شرقی/ زیبایی به خاطر تزئینات و آجرکاری/ شباهت به مدرسه گوهرشاد در هرات ومدرسه الغ بیگ دربخارا.
17- امامزاده صالح ساری : تیموریان/ گنبد دوپوش/ گنبد زیرین نیم دایره ای و گنبد بالایی رُک/ دارای 4 ورودی قبلاً و 1 ورودی اکنون/ تزئینات= نقاشی لاکی و منبت کاری روی صندوق چوبی و ضریح.
نکات گزیده از فصل سوم : معماری ایران از سلجوقیان تا پایان عصر تیموریان
آرامش درخشش معماری سلجوقی مدیون ثبات سیاسی ونیز وزیر خواجه نظام الملک است.
در دورۀ سلجوقیان توسط خواجه نظام الملک مدرسه از مسجد جدا شد.
بسیاری از محققان ویژگی معماری خوارزمشاهی را ادامه معماری سلجوقی می دانند ولی سبکی جداگانه است.
نمونه های روبرو شاهکارهای برجسته کاشیکاری در دورۀ تیموری هستند: مسجد گوهرشاد، مسجد کبود تبریز، مدرسه خرگرد خراسان، مسجد جامع سمرقند.
طرح دو ایوانی، برای اوّلین بار در خراسان باب شد.
ویزگی سر درِ دورۀ ایلخانی= بلند و کشیده با عرض کم.
نقاشی لاکی از تزئینات صدر اسلام تا تیموریان بود. دردورۀ صفوی منقرض و نقاشی روغنی جایگزین شد.
نمودار سلسله ها و حکومتهای مربوط به این دوره زمانی به شکل زیر می باشد:سلجوقیان ‘ (قرن 5، اوج معماری و اوج تزئینات= آجرکاری)
خوارزمشاهیان ‘ (قرن 7)
حمله مغول ‘ (اواخر قرن 7)
ایلخانیان ‘ (قرن 8، اوج تزئینات: گچبری، معاصر خواجه نصیر الدّین طوسی)
تیموریان ‘ (قرن 9، معماران بزرگِ قوام الدین و غیاث الدین شیرازی، اوج تزئینات= کاشیکاری)
سلسله های آق قویونلوها و قره قویونلوها ‘(در پایان عصر تیموری به وجود آمدند)
 
 
 
 
 
 
 
فصل چهارم : معماری ایران از صفویان یا دوران معاصر :
1- مسجد جامع ساوه : شاه اسماعیل صفوی، قرن10 (927هجری)/ در مکان مسجدی از دورۀ سلجوقی/ سبک چهار ایوانی/ تزینات= کاشی فیروزه ای، گچبری (محراب گچی).
2- مسجد علی اصفهان : شاه اسماعیل صفوی، 929 هجری/ از مساجد مهم دوره صفوی به علّت کاشیکاری و گچبری و مقرنس های گچی داخلی/ مناره آجری متعلق به دوران سلجوقی/ چهار ایوانی/ ایوان جنوبی بزرگتر و شبستان گنبد دار درپشت این ایوان.
3-مسجد حکیم اصفهان: شاه عباس دوم صفوی1067 هجری/ درمحله باب الدشت اصفهان که بقایای مسجد رنگرزان (مسجدی از صدر اسلام) وجود داشت ساخته شد/ نقشه چهار ایوانی/ بانی مسجد- حکیم محمد داوود معروف به تقرب خان/ و معمار آن= استاد محمد علی اصفهانی.
4- مسجد شیخ لطف الله اصفهان: شاه عباس اول صفوی، 1028 هجری/ زیباترین و باشکوه ترین بنای دورۀ صفوی/ عظمت آن بیشتر به دلیل کاشیکاری منحصر به فرد در نمای داخلی و نمادهای خارجی آزاد.
5- مسجد امام اصفهان : شاه عباس اول صفوی، 1020 هجری/ چهار ایوانی/ گنیبد مسجد دو پوش و فاصله بین دو جدار گنبد 15 متر/ ارتفاع گنبد از سطح زمین 54 متر/ دارای 2 مناره ارتفاع 48 متر/ معمار= استاد علی اکبر اصفهانی  در دو گوشه مسجد دو مدرســه به
 
 نامهای سلیمانی (شاه سلیمان صفوی) و ناصری (شاه سلیمان، تعمیر در زمان ناصرالدین
 شاه)
6- مدرسه چهار باغ : یا مدرسه سلطانی یا مدرسه مادر شاه/ شاه سلطان حسین صفوی (اواخر دوره صفویان، 1122 هجری)/ چهار ایوانی/ گنبد دو پوش/ دارای 2 مناره به ارتفاع 38 متر/
7- مدرسه عباسقلی خان مشهد :1077 هجری/ چهار ایوانی/ بنا توسط عباسقلی خان بیگلر بیگی/ دارای 140 حجره/ تزئینات= کاشیکاری.
8- مدرسه نواب مشهد : 1086 هجری/، شاه سلیمان صفوی/ واقف مدرسه: سیّدی به نام صالحیه نوّاب/ چهار ایوانی/ دارای 84 حجره.
9- مدرسه علیا فردوس : اوایل صفوی/ چهار ایوانی/ از مدارس ناحیه خراسان که قسمت اعظم آن بر اثر زلزله از بین رفته/ تزئینات= کاشیکاری و گچبری.
10- مدرسه خان شیراز : شاه عباس اول صفوی، 1024 هجری/ چهار ایوانی/ بانی :            الله وردیخان و پسرش امام قلی خان./ تزئینات= کاشیکاری قابل مقایسه با مسجد شیخ لطف الله اصفهان.
11- مدرسه کاسه گران اصفهان : شاه سلیمان صفوی، 1105 هجری/ معمار= استاد محمد مؤمن اصفهانی/ چهار ایوانی./ دارای تزئینات کاشیکاری و گچبری.
12- هارون ولایت اصفهان : شاه اسماعیل صفوی 918 هجری/ یک بنای مذهبی بود و آرامگاه یکی از نوادگان امام حسن (ع)/ سر در شرقی بنا روبروی مسجد علی اصفهان است.
13-گنبد سبز مشهد : شاه عباس صفوی 1011/ آرامگاه شیخ محمد عارف استرآبادی/ بنا به شکل هشت ضلعی/ تزئینات= کاشیکاری.
14- خواجه ربیع مشهد : شاه عباس صفوی/ آرامگاه یکی از یاران امام علی (ع)/ بنا هشت ضلعی/ گنبد دوپوش و ارتفاع آن 18 متر است.
15- کاخ چهل ستون قزوین : 966 هجری، شاه طهماسب صفوی/ در باغی به نام سعادت آباد احداث شده/ بنا دو طبقه و به شکل هشت ضلعی نامنظم / دارای تزئینات کاشیکاری، نقاشی و گچبری.
16- کاخ چهل ستون اصفهان : شاه عباس اول صفوی/ ایوان شرقی ساختمان دارای 18 ستون ا زچوب چنار در سه ردیف 6 تایی و به بلندای 18 متر است/ از مهمترین کاخ های دورۀ صفوی بوده/ سقف تالار منقوش زراندود است که نمونه های برجسته هنر طلاکاری دورۀ صفوی به شمار می رود/ تزئینات= نقاشی و....
17- کاخ هشت بهشت اصفهان : شاه سلیمان صفوی، 1080 هجری/ بنا دو طبقه و به صورت هشت گوش نامنظم بوده/ دارای تزئینات نقاشی و مقرنس کاری.
18- کاخ عالی قاپو اصفهان : شاه عباس اول صفوی، همان با ساخت بعد شیخ لطف الله / شالوده بنایی از دورۀ جانشینان تیمور ریخته شد/ 6 طبقه است/ طبقۀ ششم تالار پذیرایی و دارای گچبریهایی به اشکال جام، صراحی، تنگ/ تزئینات= نقاشیهایی به شکل برگ و گل واشکال طیور و حیوانات و...
19- کاخ صفی آباد بهشهر: شاه عیاس صفوی، 1021 هجری/ توسعه توسط دو نفر شاه عباس، شاه صفوی/ بنایی مربع شکل و دو طبقه/ تزئینات= گچ، آجر، کاشی از نقشه با مجموعه بناهای باغ فین کاشان/ متعلق به دورۀ صفوی- قابل مقایسه است/ امروز جز پی بنا چیزی باقی نمانده است.
20- پل بیستون کرمانشاه : بر پایه ای از سنگهای حجاری دوره ساسانی ساخته شد/ دارای 4 چشمه/ طول = 15 متر ، عرض= 7 متر/ پایه پل شش ضلعی
21- پل الله وردیخان (سی و سه پل) اصفهان : شاه عباس صفوی، 1011 هجری/ 360 متر طول، عرض = 14 متر/ در اصل 40 چشمه داشته ولی امروز فقط 33 چشمه باقی مانده است با نظارت سردار شاه عباس اول، الله وردیخان ساخته شده است.
22- پل خواجو اصفهان : شاه عباس دوم، 1060 هجری/ طول= 5/132، عرض= 12 متر/ به دلیل معماری و کاشیکاری بر سایر پل های زاینده رود برتری دارد/ به عنوان پل – بند استفاده می شد و با مسدود کردن پل های زیر چشمه در قسمت غربی دریاچۀ کوچکی بوجود می آمده/ مصالح = سنگ و آجر.
23- رباط زین العابدین (یزد – کرمان) : شاه عباس صفوی/ این رباط به همراه رباط زیرۀ کاشان تنها رباط های گرد  دایره ای شکل ایران هستند که برای مقابله شن های کویری و نیز طبق اعتقادات مذهبی ایل طور ساخته شده اند/ دارای 5 برج/ دارای بادگیری مشابه بادگیر باغ دولت آباد یزد در قسمت شاه نشین.
24- کاروانسرای دید گچین (تهران- قم) : بنای اولیه متعلق به دورۀ ساسانی است/ چهار ایوانی/ دارای 4 برج که هر یک کاربرد جداگانه داشته/ این کاروانسرا الگو و مبنای کاروانسراهای دورۀ اسلامی به ویژه عصر صفوی می باشد/ دارای 40 اتاق برای مسافران.
25- کاروانسرای مهیار اصفهان : شاه سلیمان صفوی/ چهار ایوانی/ مصالح= سنگ و آجر/ و در جلوی این کاروانسرا بازار، مسجد، قهوه خانه و ... دیده می شود که در کمتر کاروانسرای این مشخصات دیده شه است.
26- کاروانسرای ده بید (اصفهان – شیراز) : شباهت زیادی به کاروانسرای امین دارد/ حیاط مرکزی به شکل ضلعی/ دارای 26 اتاق.
27- کاروانسرای خان خزه : شاه عباس اول صفوی/ این کاروانسرا به همراه کاروانسرای ده بید و امین احتمالاً در یک زمان احداث و دارای یک معمار بوده اند.
28- کاروانسرای شبلی (تبریز- میانه) : 1051 هجری/ از نمونه های کاروانسرای کوهستانی/ دارای 4 برج/ فقط دارای یک حیاط کوچک در وسط.
29- کاروانسرای شیخ علیخان یا چاله سیاه اصفهان : 1098 هجری، شاه سلیمان صفوی/ توسط وزیر شاه علیخانی ساخته شد/ چهار ایوانی/ دارای 22 اتاق/ برای پذیرایی مهمانان خارجی بوده.
30- کاروانسرای بیستون کرمانشاه : چهار ایوانی/ دار ای یک دروازه و هفت طاقما/ 47 اتاق.
31- کاروانسرای مادر اصفهان : شاه سلطان حسین صفوی/ همزمان با ساخت مدرسه سلطانی و در شرق این  مدرسه قرار دارد/ بانی مادر سلطان مادر/ طرح 4 ایوانی/ 140 اتاق/ اکنون به مهمانسرای عباسی نامگذاری شده است.
32- کاروانسرای امین آباد (اصفهان– شیراز) : همانند دو کاروانسرای دیگر خان خزه و ده بید تنها کاروانسراهای هشت ضلعی بوده که جنبه دفاعی و نظامی داشته اند/ نمای داخلی به شکل 4 ایوانی/ 26 اتاق.
33- مسجد کبود گنبد کلات (سرخس) : نادر شاه افشار / دارای شکل 4 ایوانی.
34- کاخ خورشید کلات : 1150 هجری، نادر شاه افشار/ یک بنای هشت ضلعی که روی آن 4 ردیف پلکان که به شکل هرم برپا کرده اند./ دارای گنبد استوانه ای شکل به ارتفاع 5 و قطر 10 متر/ معماراین بنا به هنر تزئین معماری مغول و  معماری هند توجه داشته.
35- مسجد وکیل شیراز : کریم خان زند، 1187 هجری/ چهار ایوانی.
36- مسجد نبی قزوین : فتحعلی شاه قاجار/ از لحاظ وسعت یکی از بزرگترین مساجد
ایران.
37- مسجد امام یا سلطانی یا جامع سمنان : فتحعلی شاه قاحار 1242هجری/ نمونۀ کامل مسجد 4 ایوانی و معرّف معماری قاجار.
38- مسجد امام تهران : فتحعلی شاه قاجار 1240 هجری/ 4 ایوانی/ معرّف معماری قاجاریه..
39- مسجد حاج علی آقا کرمان : 1328 هجری، قاجار/ شباهت به مسجد وکیل شیراز/ معرف معماری دورۀ قاجاریه در جنوب ایران.
40- مسجد شهید مطهری تهران : 1296 هجری، ناصرالدین شاه قاجار/ از شاهکارهای معماری قاجار/ دو طبقه/ 4 ایوانی/ گنبدی عظیم به ارتفاع 37 متر، یک شبستان، 8 مناره و گلدسته.
نکات گزیده فصل چهارم : معماری ایران از صفویان تا دوران معاصر
در زمان شاه طهماسب صفوی، تعاملات هنری میان کشورهای هند و ایران انجام شد.
دورۀ 42 ساله سلطنت شاه عباس صفوی، عصر شکوفایی هنر اسلامی در ایران است.
قرن 10 و 11 هجری دوران اوج هنر اسلامی در سرزمین ایران محسوب می شود.
از ابینه اولیه دورۀ صفوی می توان به مسجد جامع ساوه و مسجد علی و قصرهایی در خوی و قزوین اشاه کرد که درزمان شاه اسماعیل بنا شد.
اغلب بناهای دورۀ صفوی به شکل 4 ایوانی است.
معماری دوران افشاریه، زندیه و قاجاربه از نظر طرح و نقشه به معماری صفوی شبیه است.
نامهای دیگر بهشهر، خرگوران و اشرف (اشرف البلاد) بود که در زمان صفویان مورد توجه شاه عباس صفوی قرار گرفته و بناهای مهمّی چون کاخ صفی آباد، باغ چهلستون، باغ خلوت، رصدخانه و.. در آن ساخته شد.
رباط زین العابدین (جاده یزد – کرمان) و رباط زیرۀ کاشان تنها رباط های گرد و دایره ای شکل در ایران هستند.
مبنای کار بسیاری از کاروانسراها، به ویژه در دورۀ اسلامی کاروانسرای دید گچین (جاده قم- تهران) است.
ویژگی کاروانسراهای کوهستانی، نداشتن حیاط مرکزی و پوشاندن تمام قسمتهای بنا برای جلوگیری از سرما است.
بنای قبه الصخره و قبه الصلیبه از بناهای صدر اسلام و دارای نقشه هشت ضلعی بوده اند.
سه کاروانسرای امین آباد، ده بید و خان خزه (جاده اصفهان- شیراز) تنها کاروانسراهای هشت ضلعی هستند که جنبه دفاعی- نظامی داشته اند.
نمودار سلسله ها و حکومت های مربوط به این دوره زمانی به شکل زریر است :
صفویان (قرن 10)
شاه اسماعیل صفوی  ‘ 907 هجری، پایتخت تبریزشاه طهماسب  ‘ 930 هجری، پایتخت قزوین
شاه اسماعیل دوم
شاه محمد خدابنده
شاه عباس اول  ‘966 هجری، پایتخت اصفهان، دورۀ شکوفایی هنر اسلامی در ایران
شاه صفی
شاه عباس دوم
شاه سلیمان
شاه سلطان حسین ‘1135 هجری، سقوط صفویان
افشاریه
زندیه
قاجاریه
 
 
 
 
 
 
فصل پنجم : روند شکل گیری مجموعه بناهای مذهبی و غیر مذهیبی
(اَرسن ها) مجموعه بناهای مذهبی و عیر مذهبی :
1- بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، اردبیل : صفویان/ از مجموعه مقابر شاهان صفوی/ مقبره شیخ صفی به صورت 8 ضلعی/ گنبد معروف به (الله، اله) بر بالای این مقبره جای دارد و 17 متر ارتفاع / قسمت چینی خانۀ آن شباهت به کاخ عالی قاپو/ شهیدگاه،، آرامگاه اجداد شاه اسماعیل/ مسجد جنّت سرا به صورت هشت ضلعی/ دارای محوطه ای به نام بانی
2- مجموعه بناهای حضرت معصومه، قم : در زمان سلجوقیان گنبد اولیه خراب و از نو ساخته شد/ در باغی به نام باغ بلبلان قرارداشت/ در مجموع 14 ایوان و 200 حجره را داراست./ دارای قسمت های مهمی نظیر صحن عتیق، صحن جدید (تاجکی) ، مدرسه فیضیه و .. است./ قبر برخی از پادشاهان صفوی و قاجار نظیر شاه عباس دوم، شاه صفی، شاه سلطان حسین، فتحعلی شاه قاجار و.. درمجموعه وجود دارد.
3- مجموعه حضرت عبدالعظیم ری : نخستین گنبد به شکل رُک در زمان سلجوقیان ساخته شد/ قبر ناصرالدین شاه نیز در این مجموعه است/ حضرت عبدالعظیم از نوادگان امام حسن (ع) بود.
4- مجموعه حرم حضرت رضا (ع) مشهد : در طی پند دوره تکمیل شده و در حال تکمیل نیز همچنان است/ گنبد دوپوش، با روکشی از طلا، حیاط مرکزی معروف به صحن عتیق و چهار ایوانی/ گلدسته های طلا در زمان شاه طهماسب صفوی و نادر شاه افشار افزوده شد/ دارای رواق های مهمی به نام دارالضیفات و دار الحفاظ.   
5- مجموعه سنگ بست مشهد : شاه آرامگاه ارسلان جاذب، از حکمرانان عهد غزنویان و یک مناره استوانه
ای- آجری که صد و یک پله دارد، می شود.
6- زیارتگاه شاه نعمت الله ولی ماهان (کرمان) : از قرن 8 باقی مانده و در دوران صفوی و قاجار تغییراتی پیدا کرده است./ دارای 3 حیاط/ شاه نعمت الله ولی شاعر و عارف           قرن 9.
7- مجموعه بناهای شیخ عبدالصمد اصفهانی نظنز : قرن 3 هجری، آرامگاه شیخ عبدالصمد همانند بناهای بسطام در شاهرود، بابا قاسم در اصفهان به شکل مخروطی است و بر فراز بنایی 12 ضلعی استوار است / ارتفاع مناره 37 متر/ سر در ورودی به سبک ایلخانی/ بلند و کشیده ولی کم عرض.
8- مجموعه شاهزاده حسین قزوین : حسین از فرزندان امام رضا (ع) بوده/ ساخت بنا صفویان/ دارای 6 مناره/ ورودی همچون ورودی دروازه های شهرهای صفوی و قاجار از شمال بوده/ دو رواق به نام بالا سر و پایین پا.
9- مجموعه بناهای مذهبی بسطام (شاهرود) : (مجموعه بایزید بسطامی) که شامل بناهایی از صدر اسلام، منار و مسجدی از دوره سلجوقی، برخی از عهد ایلخانی بنام کاشانه که 30 ترک داشته و از داخل 10 ضلعی است، صومعه بایزید، مدرسه شاهرخیه از عهد تیموری، امامزاده محمد در دورۀ ایلخانی و.. / معمار : 0برج کاشانه و سایربناهای مجموعه ) : محمد بن حسین بن ابی طالب دامغانی که برای اولین/ بار نام مهندس را برای خود در کتیبه ای برگزید.
10- مجموعه بناهای تربت جام : مدفن شیخ احمد جام، عارف قرن 5،/ از بناهای مهم مجموعه : گنبدخانه (شبیه آرامگاه سلطان سنجر در مرو)، مسجد عتیق، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد سردر یا رواق، مسجد کرمانی، مدرسۀ فیروز شاه یا گنبد سبز و.../ ایوان حدوداً 30 متر ارتفاع (به سبک ایلخانی : بلند و کم عرض).
11- مجموعه باغ و کاخ فین کاشان : مجموعه ای غیر مذهبی که توسعه و گسترش آن در دورۀ صفوی بوده/ آب چشمۀ سلمانیه به این باغ جاری است/ از قسمت های مهم آن می توان به بنای معروف به شهر گلوی شاه عباس/ ساختمان 2 طبقه/ بنای کریمخانی/ حمام و... اشاره کرد.
12- مجموعه بناهای مذهبی مشهد اردهال کاشان : آرامگاه یکی از فرزندان امام پنجم/ دارای یک محور
اصلی درکل معماری/ مراسمی به نام (قالی شویان) هر ساله در مهر ماه برگزار می شده .
13- مجموعه بقعه محمد هلال آران (کاشان): آرامگاه یکی ازفرزندان امام علی (ع)/ مربوطه به دورۀ سلجوقی/ مرّمت وتزئینات در دوره های بعدی.
14- مجموعه بناهای فرح آباد ساری : موقعیت جغرافیایی: نزدیک روستایی به نام طاطان ونزدیک رودخانه تجن/ از عناصری مثل مسجد، کاخ، پل و... تشکیل شده است/ مسجد به شکل چهار ایوانی/ کاخ، مشهور به کاخ جهان نما/ پل، آجری، دارای 9 دهانه و روی رودخانۀ تجن.
15- مجموعه گنجعلی خان کرمان : گنجعلی خان از حکام مشهور زمان شاه عباس صفوی بوده/ معمار بناها: سلطان محمد یزدی/ مجموعه دارای بناهایی نظیر مدرسه مسجد حمام گنجعلیخان، ضرابخانه (نورۀ سکه) آب انبار و ... است.
16- مجموعه وکیل شیراز : شامل بناهای سلطنت کریم خان زند (1172- 1193 ه.ق) که شامل مسجد وکیل، بازار و حمام وکیل و.. می شود/ ایوان صحن شمالی مسجد و به طاق مروارید معروف ست/ بازار وکیل به صورت صلیبی شکل می باشد.
17- مجموعه کاخ های سلطنتی تهران : مجموعه کاخ های گلستان که متعلق به دوره قاجار (ناصرالدین شاه) است در محدودۀ برج ارگ که در زمان شاه طهماسب صفوی ساخته شد قرار دارد/ عمارت دیوانخانه در زمان کریم خان/ عمارت تخت مرمر در زمان محمد خان قاجار بر پایۀ عمارت کریمخانی/ در ضلع شرقی کاخ های گلستان عمارت 5 طبقۀ شمس العماره که نشانگر نفوذ معماری اروپا در ایران قاجار است قرار دارد/ در ضلع جنوبی عمارت بادگیر و تالار الماس/ کاخ البیض ‘ در زمان ناصر الدین شاه بنا (اکنون موزۀ مردم شناسی).
18- مجموعه ابراهیم خان کرمان : هم زمان با فتحعلیشاه قاجار و در کرمان و جنب مجموعه گنجعلیخان و شامل بازار ابراهیم خان (قیصریه)، مدرسه ابراهیم خان، ساختمان خلوت یا خانۀ و حمام ابراهیم خان می شود.
19- مجموعه حاج آقا علی کرمان : قرن 13 هجری قمری و نزدیک مجموعه ابراهیم خان است و شامل مسجد و کاروانسرا و آب انبار و... است/ مسجد حاج آقا علی با الهام ا زمسجد وکیل شیراز بنا شده است.
20- حرم حضرت خمینی ره (تهران- قم) : دارای 4 مناره به ارتفاع 91 متر به نشانه عمر امام/ ارتفاع گنبد
68 متر به نشانه سال رحلت امام 1368/ گنبد دوپوش/ گریو گنبد دارای 72 پنجره در دو طبقه (به یاد 72 تن شهید کربلا) شکل گیری بنا بر اساس باورهای اسلامی و مذهبی.
نکات گزیده فصل پنجم : روند شکل گیری مجموعه بناهای مذهبی و غیر مذهبی
پیدایش مجموعه های ساختمانی، با ایجاد یک آرامگاه ساده یا یک مکان مذهبی یا سیاسی شروع می شود.
مجموعه های ساختمانی درمرکز و بافت اصلی شهر به صورت سمبل درمی آیند.
از مجموعه های ساختمانی قبل از تاریخ ایران می توان به مجموعه ساختمانهای منقوش در زاغۀ قزوین، نوشیجان در همدان، حسنلو درآذربایجان و چغازنبیل در خوزستان اشاه کرد.
آرامگاه شیخ عبدالصمد اصفهانی در نطنز همانند بناهای بسطام در شاهرود و بابا قاسم دراصفهان دارای گنبدی مخروطی شکل هستند.
ورودی مجموعه شاهزاده حسین، هماند دروازه های ورودی شهرهای صفوی و قاجار از سمت شمال است.
مناره بسطام همانند مناره دامغان و سمنان دارای آجرکاری از نوع برجسته است.
مجموعه بسطام شاهرود از مجموعه های منحصر به فرد است که سازنده آن نام مهندس را برای خود انتخاب کرده است.
در سفرنامه های متعددی کاخ فرح آباد ساری که توسط شاه عباس بنا شده به کاخ جهان نما معروف است.
ایرانیان به مسجد که توجه به سوی عالم بالا و وحدانیّت معطوف می دارد، توجه خاصی داشتند.
شکوه معماری ایرانی عبارتست از عظمت تاریخی و دینداری.
نمایش بیشتر
نمایش کمتر

مشخصات فنی

  • محمد یوسف کیانی
  • انتشارات سمت
  • 1384
  • هفتم
  • وزیری
  • شمیز
  • 226
  • روغنی
  • سفید
  • فارسی
  • مصور رنگی
  • ایران
  • بسیار تمیز
  • بدون مهر و نوشتار

نظرات کاربران

تا کنون نظری ارسال نشده است.

شما هم می توانید درباره این کالا نظر بدهید

فایل های دانلود