مروری بر کتاب
در پیرامون مشگینشهر سنگنبشتهای به زبان پارسی میانه منسوب به شاپور دوم ساسانی وجود دارد. سنگنبشته مشگینشهر در ۱۵۰ متری غرب قلعهکهنه در کمرکش ارتفاع غربی دره�" نوروز یاماجی در درون باغ نوروز قرار دارد.
این سنگنبشته امروزه به خاطر ویرانگری گنججویان تقریباً از میان رفتهاست ولی نوشتههای آن بررسی و ترجمه شدهاست. مضمون این نوشته در مورد فرمان و تاریخ ساخت قلعهکهنهاست که به فرمان نرسههرمزد نوشته شدهاست.
خیاو ،از دیر باز گذرگاه و پناهگاهی برای سوداگران و درماندگان بود. در سده های اولیه اسلامی مجاهدان و از جان گذشتگانی بودند که در سبلان سنگر می گرفتند. هرگوشه این سامان ، نشانه هایی از آن روزها را به یادگار دارد. حتی زمانهایی دورتر از آن روزگار ، مدنیتی ناشناخته و بزرگ در این حوالی بوده که همچنان دست نخورده زیر خاک مدفون است.
« خیاو » در حاشیه سرزمینی افتاده است که روزگاری به اسم « آران » مشهور بود. این منطقه زبانی ویژه داشت که تا سده چهارم هجری با همه شگفتیها و آمیختگیهایش پایدار بود. سکه های به دست آمده از منطقه ، متعلق به چند دوره تاریخی به فاصله زمانی کوتاه و دراز و بیشتر مربوط به زمان اتابکان آذربایجان است. نخستین سکه ای که تازیان در آران زده اند متعلق به سال 90 هجری است. در این منطقه گورستانها و نشانه هایی از سالهای اولیه اسلامی به جای مانده است. از این رو ، خیاو یا مشکین شهر نیز آبادی اسم و رسم داری بوده است. هرچند در بیشتر کتابهای جغرافیای اسلامی نامی از آن برده نشده است ، اما حمدالله مستوفی در سال 740 هجری خیاو را قصبه ای خوانده و حد و مرزش را نشان داده است.