از انتشارات دانشگاه تحقیقات عالیه سوربن است که درباره حکمت الهی شیعه بحث میکند. مذهب شیخی در اوایل دوران فتحعلیشاه دومین پادشاه قاجار ظهور کرد . شیخ احمد ابن زین الدین ، ازآخوندها و علمای صاحب نام عرب تبار شیعه و از اهالی قریه ای در نزدیکی الاحساء در بحرین ، بانی مکتب شیخی بود . چون مکتب بابیت در دوران پیش از مشروطیت ماجراهای زیادی را در ایران برانگیخت لازم است اندکی به آن و ریشه های آن پرداخته شود ...بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
الحمد للّه و سلام علی عباده الذّین اصطفی .
اما بعد چنین گوید بنده‌ی گنهکار بیمقدار ، فریدون احمد بهمنیار ، چند سال قبل رساله‌یی بقلم مستشرق عالیقدر و فیلسوف و محقّق بزرگ عرفان ، آقای پروفسور هنری کربین استاد دانشکده‌ی ادیان‌شناسی دانشگاه تحقیقات عالیه در سُربُن ، بدستم رسید که عنوانش مکتب شیخی از حکمت الهی شیعی است . تردید نیست که نویسنده‌ی آن فیلسوفی بزرگ و محققی است گرانمایه که شهرت جهانی دارد و این بنده‌ی بیمقدار کوچکتر از آنم که در صدد تعریف و تمجید برآیم . همین اندازه کفایت میکند که بگویم ایشان لااقل چهل سال از عمر خود را بمطالعه‌ی فلسفه و عرفان گذرانده‌اند و با احاطه کامل بر زبانهای لاتین و یونان قدیم و فرانسه و دانستن زبان آلمانی و عربی و فارسی و انگلیسی ، با کمال علاقه فلسفه را باین السنه مطالعه و در آثار فلاسفه‌ی بزرگ جهان و صاحبان عرفان و حکمای الهی دقیقا تحقیقات عمیق کرده و تا بامروز متجاوز از صد جلد کتاب و رساله و مقاله در این باب نوشته‌اند . در فلسفه‌ی ابن سینا ، و حکمت اشراق سهروردی ، و آثار مؤلفین بزرگ اسماعیلیّه ، و حکمای مکتب اصفهان ، و آثار عرفاء صوفیّه ، و حکمت ملا صدرا ، و حکمت الهیّه‌ی امامیّه تحقیقات و تألیفات بسیاری دارند که همه‌ی این تألیفات از علاقه‌ی شدید و عشق بدرک حقیقت و کثرت مطالعه و تحقیقات دقیق و فهم عمیق مؤلّف محترم حکایت میکند و بنا بر آنچه مینویسند و اظهار میدارند ، بیست سال است با آثار شیخ اجل امجد اوحد { احمد بن زین‌الدین } اعلی اللّٰه مقامه و آثار جانشینان آن حکیم بزرگ الهی آشنا شده‌اند و در این باره مطالعات دقیق و تحقیقات عمیق دارند .
چنین فیلسوف دانشمندی ، با این پایه و مایه و با این درجه احاطه بر اقوال و افکار مختلف فلاسفه و حکمای شرق و غرب ، شرحی راجع به مکتب شیخیّه و مشایخ این سلسله و نکات برجسته‌ی اصول عقاید ایشان مینویسند که از نظر تحقیق ارزش آن بدرجه‌یی است که در سالنامه‌ی دانشگاه سربن طبع و نشر میشود مسلم است شناساندن آثار چنین مردی و دانستن نظریه‌ی او در چنین موضوعی ، برای طالبان حقیقت ، و سالکان طریق حق ، و صاحبان تتبع ، و مطالعه کنندگان بطور مطلق ، بسیار جالب و گرانبها است . با توجه باین جهات ، در این چند سال ، گاه بگاه در صدد برمیآمدم این رساله مختصر را ترجمه نمایم ، ولی در این امر مرّدد بودم . چه میدیدم اگر غرض شرح احوال مشایخ سلسله‌ی شیخیه باشد ، خیلی مفصلتر از آنچه در این رساله‌ی مختصر مذکور است ، در کتب مختلفه ، بزبان عربی و فارسی ، آورده شده است و هیچ زمان کسی در تقوی و فضل و هنر و علم و عمل و اخلاق و سلوک و مراتب اعتدال و صداقت و امانت ایشان شک و شبهه نکرده است ، و در جمیع صفات پسندیده مشهور بنام و زبان‌زد خاص و عام بوده‌اند . کافی است که مرحوم { خوانساری } در روضات الجنات از شیخ اوحد { احمد بن زین‌الدین } و از جانشین او سیّد جلیل { حاج سید کاظم رشتی } اعلی اللّٰه مقامهما با چه عظمت اسم میبرد و با چه عباراتی تمجید فوق العاده مینماید ، و نیز صاحب قصص العلماء که کوچکترین احتمالی داده نمیشود نسبت بشیخ احمد احسائی اندک تمایلی داشته است ، او را { سرآمد زمان } میخواند . مرحوم { حاج ملا هادی سبزواری } که از حکمای بزرگ و صاحب عرفان است ، و میدانیم در مورد حکمت نسبت بمرحوم شیخ احمد احسائی چه نوع احساسات خاص دارد ، در کتاب محاکمات خود مینویسد : { موقعی که شیخ احمد احسائی به اصفهان آمد ، مقدمات علوم نقلیّه را میخواندم ، روزی خبر دادند که حوزه‌های درس همه جا تعطیل است و عموم طلّاب بمجلس درس شیخ حاضر شوند ، علمای بزرگ مانند مرحوم کلباسی و مدرّسین عالیقدر همه نیز حاضر میشدند ، موضوع درس فلسفه و حکمت الهی بود و من هنوز داخل این مراحل نشده بودم ، آنچه که همه‌ی علماء در آن باره همعقیده بودند زهد و تقوای بیمانند شیخ بود } . اگر بخواهیم عقاید علمای بزرگ دین و اجازاتی که به شیخ اوحد احمد زین‌الدین داده‌اند جمع کنیم بتنهائی کتاب مفصلی میشود .
باری کرامت نفس ، و عظمت خلق ، و مراتب فضل مشایخ سلسله‌ی شیخیّه بر هیچ صاحب انصاف که مختصر آشنائی باحوال ایشان دارد پوشیده نیست . و باز میدیدم اگر غرض از ترجمه‌ی رساله‌ی مورد نظر بیان عقاید و اصول معارف و اشاره به آثار مشایخ شیخیه باشد از شیخ اجلّ اوحد احمد بن زین‌الدّین اعلی اللّٰه مقامه گرفته تا بامروز شش نفر از مشایخ این سلسله که ذکرشان در این رساله آورده شده است متجاوز از هزار جلد کتاب بفارسی و عربی نوشته‌اند ، و در معارف و اصول و عقاید و تفسیر قرآن و حدیث و اخبار و در حکمت الهی و علوم مختلف آثار گرانبهائی از خود باقی گذاشته‌اند که روز بروز عظمت آن بیشتر آشکار میشود . در همه‌ی این آثار پیروی خود را از مکتب حقه امامیّه اصولیّه بیان داشته‌اند ، و رفتار و گفتار ایشان در جمیع مراحل مؤیّد این اظهار است ، در پیروی از کتاب خدا و سنت پیغمبر اکرم صلّی اللّٰه علیه و آله و تبعیّت از فرمایشات ائمه‌ی اطهار علیهم السلام پیوسته کوشا و دائماً بر این امر قائم بوده‌اند ، و در روایت اخبار و حکایت آثار ائمه‌ی اطهار چنان دقّتی دارند که صراحهً مینویسند در تمام آنچه گفته‌اند و نوشته‌اند یک کلمه بر خلاف فرمایشات ائمه‌ی اطهار علیهم السلام دیده نمیشود . این مطلب بر هر محقّق بیغرض و آشنا بلحن اخبار و عالم بعلوم اهل بیت عصمت و طهارت ، که در آثار مشایخ تتبع نماید ، چون آفتاب روشن است . اگر کسی غرضش تحقیق و درک حقیقت و وصول بحق باشد ، و یا صرفاً بخواهد تتبع کرده باشد ، و یا فقط در صدد کسب اطلاعی برآید ، در هر صورت ، برای خوانندگان فارسی و آشنا بلسان عرب ، بهترین و مطمئنترین راه رجوع بتألیفات و بررسی آثار خود مشایخ و سؤال کردن از حاملان علوم و واقفان برموز و اسرار بیانات ایشان است . بهتر از خود ایشان کسی نگفته و ننوشته است و که میتواند بگوید و بنویسد ؟
باری غرض تفصیل این دو قسمت نبود بلکه میخواستم دلیل تردید و تعلّل خود را در ترجمه‌ی رساله‌ی مورد نظر بیان کرده باشم . مسلّماً خوانندگان محترم تصدیق مینمایند این رساله که بزبان فرانسه نوشته شده است برای دانشمندان غرب که اهل تتبّع و تحقیق هستند ، در نهایت تازگی ، کمال اهمیت را دارد ، ولی ترجمه‌ی آن بفارسی با توضیحی که داده شد از نظر نگارنده این سطور در حکم قطره بعمان و زیره بکرمان بردن است .
