مروری بر کتاب
مارکوپولو جهانگرد مشهور ونیزی در سال 1254 میلادی متولد شد . پدرش نیکولوپولو بازرگان سرشناس بود که برای تجارت به سرزمین های دور دست سفر می کرد مارکو که داستان سفرهای پرماجرای پدر را از زبان مادر شنیده بود از همان کودکی به سفرهای دریایی و دیدن سرزمین های ناشناخته علاقه داشت .روزها در بندرگاه گردش می کرد و از دیدن کشتی های بزرگ بادبانی ، غرق شگفتی می شد . نوشته های عربی و چینی روی بسته های کالا را می دید و دلش می خواست معنای این اشکال عجیب را کشف کند . شنیده بود کشتی هایی که از مشرق زمین می آیند ، کالاهایی چون ابریشم ، ادویه و جواهرات گرانبها با خود می آورند .
اهمیت همه جانبه سفرنامهها از نظر تحقیقات تاریخی و جغرافیایی هنوز آنچنانکه باید روشن نشده است،درحالیکه در لابلای سطور این سفرنامهها،بسیاری از نکات تاریخی،جغرافیایی،جامعهشناسی،گیاهشناسی، پزشکی و مسائل اقتصادی قابل تعمق یافت میشود.در میان کشورهای مشرق زمین،سفرنامهنویسی بویژه در میان جغرافیدانان مسلمان اعم از ایرانی و غیره از استقبال خاصی برخوردار بوده،و یافتهها و یا تجربههای این سیاحان به صورت کتابهایی مانند المسالک و الممالک و یا رحله به یادگار مانده است.در میان سفرنامههای اروپائیانی که به مشرق زمین سفر کردهاند،سفرنامهء مار کوپولو به سبب دارا بودن زمینههای مختلف علمی،بویژه جغرافیای تاریخی دارای اهمیت ویژهای است. مارکو در سال 652 ق/1254 م در شره ونیز به دنیا آمد و سفر خویش را در معیت پدر و عموی خود،نیکولو و مافئو در سفر دوم آنان به شرق،در حدود سال 669 ق/1270 م آغاز کرد.سفر مارکو در سرزمینهایی مانند فلسطین، ایران،ترکستان و سرانجام چین ادامه یافت و بازگشت وی نیز در سال 692 ق/1292 م از طریق سوماترا،جاوه،سیلان،سواحل هندوستان،ایران و بالاخره سواحل دریای سیاه،قسطنطنیه و سرانجام ونیز صورت گرفت
ایران در سفرنامهٔ مارکو پولو
در سفرنامهٔ مارکو پولو، صفحات بسیار کمی (جمعاً سیزده صفحه) به ایران اختصاص دارد، اما همین توصیفهای کوتاهش از ایران، نکات بسیاری از حیات اجتماعی ایران را روشن میکند.[۵۷]
شهر توریژ(تبریز)نخستین شهر بزرگ منطقه است که مارکو پولو از آن دیدن میکند، مارکو شهر تبریز را به نام کهن و رایج آن روز «توریژ» میخواند. او این شهر را ناحیهای از عراق عجم میپندارد که دارای قلاع بزرگ و مرکز تجارت و هنر در آن منطقه است. همچنین یادآور میشود که «شهر موقعیتی عالی دارد» و کالاهای تجارتی بسیاری از «هندوستان، بغداد، موصل، هرمز» و دیگر نواحی به آنجا وارد میشود.[۵۸]
در بند سی و یکم سفرنامه، او شرح میدهد که تصادفاً به قلعهای برمیخورد که به «قلعهٔ آتشپرستان» معروف بودهاست. با توجه به اینکه در نواحی مرکزی ایران، زرتشتیان ایران سکونت دارند، چنین برمیآید که مارکو با برخی از پیروان زرتشت ملاقات کردهاست؛ و در بند سی و دوم نیز به ادامهٔ همین مطلب میپردازد و اینکه ایرانیان همواره کوشش میکردند تا آتش مقدس را روشن نگاه دارند.[۵۹]
مارکو در بند سی و چهارم، شهر یزد را بزرگ، زیبا و پر رونق توصیف میکند، به ویژه پارچههای ابریشمی موسوم به «یزدی» نزد بازرگانان شهرت فراوانی داشتهاست. مارکو وسعت منطقهٔ یزد را «هفت روز راهپیمایی» دانسته و خود نیز ظرف همین مدت به قلمرو کرمان رسیدهاست. نخلستانهای زیاد و وجود شکار مانند بلدرچین و کبک برای مارکو بسیار جالب بودهاست. یزد در آن ایام از شهرهای مشهور و از حیث بازرگانی بسیار پر رونق بودهاست.[۶۰]
در توصیف کرمان، وی به حکومت تاتارها اشاره میکند و این سرزمین را مرکز سنگهای قیمتی مانند فیروزه و سنگهای صنعتی مانند آهن میداند. علاوه بر آن زنان هنرمند کرمانی در نقش آفرینی پارچههای ابریشمی و تولید صنایع دیگر دستی نقش فعال خود را داشتهاند. در این منطقه نیز پرندگانی مانند شاهین و کبک مورد توجه مارکو قرار گرفتهاست.[۶۱]
بند سی و هفتم به هرمز اختصاص دارد. دشت هرمز و رودخانه میناب را مارکو منطقهٔ سرسبز و پر میوهای میداند که بسیار متنوع است. هرمز که ناحیهای قدیمی است، محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیش بودهاست. مار کوپولو به موقعیت بندری هرمز و رونق آن در رابطه با تجار هندی اشاره میکند، کشتیهای بزرگ مملو از ادویه و مروارید این منطقه بین عامهٔ مردم به «شهر دقیانوس» معروف است و امروزه نیز خرابههای آن را در بخش شمالی جیرفت دانستهاند. علاوه بر آن مارکو به صنعت کشتیسازی ایران در آن ایام اشاره میکند و شیوهٔ ساخت آن را مورد انتقاد قرار میدهد و قیر اندود نکردن کشتیها را از معایب آن میداند زیرا که بسیاری از آنها غرق میشدهاند. نکتهٔ جالب دیگری که مار کوپولو به آن اشاره میکند، بادهای گرم موسمی و گاه کشندهٔ این منطقهاست.[۶۲]
مارکو پولو هنگام گذشتن از دشت کویر برای اولینبار با قنات مواجه میشود و از آن به عنوان رودی یاد میکند که در مسیر آن غارهایی کنده شده و آب، گاه در بستری زمینی و گاه زیرزمینی جاری میشود.[۶۳]تندیس مارکوپولو برای اولین بار در کوهبنان (کرمان) در تاریخ ۱۳۹۱/۱۲/۱۷ رونمایی شد